Drugi król elekcyjny. Książę Siedmiogrodu. Polską koronę założył w późnym jak na owe czasy wieku 43 lat. Warunkiem był ślub ze starszą o dekadę Anną Jagiellonką. Spędził z nią raptem trzy pierwsze noce, a przez resztę jedenastoletniego panowania skutecznie unikał.
W obyciu był raczej szorstki, nie dbał o maniery, a mentalność żołnierza sprawiała, że najlepiej czuł się na wojnie. Doskonały taktyk i strateg, stoczył zwycięską wojnę z Rosją i odzyskał Inflanty.
Wcześniej, jako pierwszy, powołał do wojska chłopów i osobiście objechał kraj nakłaniając szlachtę do płacenia wojennego podatku. Jego horyzonty nie ograniczały się do oręża – zdobył staranne renesansowe wykształcenie, interesował się sztuką i literaturą, był znawcą koni.
Choć żarliwy katolik, swoje stronnictwo polityczne budował również z protestantami. Część szlachty, która była mu nieprzychylna, przekonywał listami pełnymi argumentów, a także wygnaniem oraz ścięciem. Uchodził za małomównego, pewnie dlatego, że do końca panowania nie nauczył się polskiego.
Porozumiewał się za to po węgiersku, włosku, niemiecku i łacinie. Biskupom, którzy wytykali mu nieznajomość polskiej mowy, rewanżował się uwagami o tym, jak kaleczą łacinę. Nie pozostawił męskiego potomka z prawego łoża, choć legenda głosi, że miał syna z córką pewnego leśnika.